Instytucja, jaką jest upadłość konsumencka - przepisy ustawy Prawo upadłościowe regulują ją w sposób szczegółowy – stanowi sądowe postępowanie przeznaczone dla niewypłacalnych osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej. Jej nadrzędnym celem jest umożliwienie dłużnikowi oddłużenia, a w dalszej perspektywie odzyskanie pełnej zdolności do uczestniczenia w obrocie gospodarczym. Postępowanie to ma na celu również zaspokojenie roszczeń wierzycieli w jak najwyższym stopniu, w oparciu o zasady określone w ustawie.

Czym jest upadłość konsumencka w świetle obowiązujących przepisów

Zgodnie z literą prawa, upadłość konsumencka jest procedurą jurydyczną, której podmiotem może być wyłącznie konsument, czyli osoba fizyczna, która nie prowadzi działalności gospodarczej lub zaprzestała jej prowadzenia. Fundamentalnym założeniem tej instytucji jest oddłużenie osoby, która znalazła się w stanie niewypłacalności, a więc trwale utraciła zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Obowiązujące regulacje, w szczególności po szerokich nowelizacjach, znacząco zliberalizowały dostęp do tej procedury, czyniąc ją bardziej dostępną dla szerokiego grona dłużników. Postępowanie inicjowane jest na wniosek samego dłużnika, a jego celem jest likwidacja części lub całości jego majątku przez syndyka, a następnie, po wykonaniu planu spłaty wierzycieli, umorzenie pozostałych zobowiązań.

Kto może ogłosić upadłość konsumencką

Legitymację do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej posiada ściśle określona grupa podmiotów. Przepisy precyzują warunki, które muszą zostać spełnione, aby sąd mógł taki wniosek rozpatrzyć pozytywnie.

Warunki formalne do spełnienia

Podstawową przesłanką umożliwiającą wszczęcie postępowania jest stan niewypłacalności. Ustawa Prawo upadłościowe definiuje go jako utratę zdolności do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Ustawodawca wprowadził domniemanie prawne, zgodnie z którym dłużnik jest niewypłacalny, jeżeli opóźnienie w wykonaniu zobowiązań pieniężnych przekracza trzy miesiące. Kluczowe jest, aby w momencie składania wniosku osoba fizyczna nie posiadała statusu przedsiębiorcy. Co istotne, brak majątku nie stanowi przeszkody do skutecznego ogłoszenia upadłości. W takiej sytuacji sąd może pominąć etap likwidacji majątku i przejść bezpośrednio do ustalenia planu spłaty wierzycieli lub, w wyjątkowych okolicznościach, do umorzenia zobowiązań bez planu spłaty. Istnieje również ograniczenie czasowe – z instytucji tej można co do zasady skorzystać raz na dziesięć lat.

Wyłączenia podmiotowe

Chociaż przepisy są obecnie bardzo liberalne, sąd ma możliwość oddalenia wniosku, jeżeli uzna, że dłużnik doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień w sposób celowy, w szczególności przez trwonienie części składowych majątku oraz celowe nieregulowanie wymagalnych zobowiązań. Jednakże, nawet w takiej sytuacji, sąd może warunkowo ogłosić upadłość, jeżeli przemawiają za tym względy słuszności lub względy humanitarne.

Procedura o ogłoszenie upadłości konsumenckiej krok po kroku

Postępowanie upadłościowe jest sformalizowanym procesem, który przebiega w kilku następujących po sobie etapach, od momentu inicjacji aż po finalne oddłużenie.

Złożenie wniosku do sądu

Inicjacja całej procedury następuje poprzez złożenie przez dłużnika wniosku o ogłoszenie upadłości. Od kilku lat wniosek taki musi być złożony obligatoryjnie w formie elektronicznej za pośrednictwem Krajowego Rejestru Zadłużonych (KRZ). Prawidłowo skonstruowany wniosek musi zawierać szereg niezbędnych informacji, w tym:

Dane identyfikacyjne dłużnika (imię, nazwisko, PESEL).

1. Wykaz posiadanego majątku z jego szacunkową wyceną.
2. Spis wierzycieli wraz z adresami, wysokością wierzytelności i terminami ich zapłaty.
3. Wskazanie okoliczności faktycznych uzasadniających wniosek, a w szczególności przyczyn powstania stanu niewypłacalności.
4. Opłata sądowa od wniosku ma charakter stały i jest stosunkowo niska, co ma na celu ułatwienie dostępu do procedury.

Rola syndyka w postępowaniu

Po pozytywnym rozpatrzeniu wniosku i ogłoszeniu upadłości, sąd wyznacza syndyka. Jest to kluczowa postać w całym postępowaniu. Do jego głównych zadań należy objęcie zarządu nad majątkiem dłużnika, który z dniem ogłoszenia upadłości staje się masą upadłości. Syndyk sporządza spis inwentarza, oszacowuje wartość majątku, a następnie przystępuje do jego likwidacji poprzez sprzedaż. Ponadto syndyk weryfikuje zgłoszenia wierzytelności napływające od wierzycieli i sporządza listę wierzytelności, która stanowi podstawę do dalszych działań.

Ustalenie planu spłaty wierzycieli

Po zlikwidowaniu majątku dłużnika (lub stwierdzeniu jego braku) i ustaleniu listy wierzytelności, syndyk przedstawia sądowi projekt planu spłaty wierzycieli. Sąd, po wysłuchaniu upadłego oraz wierzycieli, ustala ten plan, określając, w jakim zakresie i przez jaki czas (zazwyczaj do 36 miesięcy) upadły będzie zobowiązany do spłacania swoich długów z bieżących dochodów. Wysokość miesięcznych rat jest dostosowana do możliwości zarobkowych dłużnika, z uwzględnieniem konieczności utrzymania siebie i osób na jego utrzymaniu. Po rzetelnym wykonaniu całego planu spłaty, sąd wydaje postanowienie o umorzeniu pozostałych, niezaspokojonych zobowiązań.

Skutki ogłoszenia upadłości dla majątku dłużnika

Ogłoszenie upadłości konsumenckiej wywołuje doniosłe skutki w sferze majątkowej dłużnika, prowadząc do przejęcia zarządu nad jego aktywami przez syndyka.

Co wchodzi w skład masy upadłości

Zgodnie z art. 62 Prawa upadłościowego, w skład masy upadłości wchodzi cały majątek należący do upadłego w dniu ogłoszenia upadłości oraz nabyty przez niego w toku postępowania. Oznacza to, że syndyk przejmuje kontrolę nad nieruchomościami, ruchomościami (np. samochodem), środkami pieniężnymi, a także częścią wynagrodzenia za pracę. W przypadku istnienia małżeńskiej wspólności majątkowej, z dniem ogłoszenia upadłości jednego z małżonków powstaje między nimi rozdzielność majątkowa, a cały ich majątek wspólny wchodzi do masy upadłości.

Mienie wyłączone z masy upadłości

Ustawodawca przewidział jednak katalog wyłączeń. Do masy upadłości nie wchodzi mienie, które jest wyłączone spod egzekucji na mocy przepisów Kodeksu postępowania cywilnego. Są to między innymi przedmioty urządzenia domowego niezbędne dla dłużnika i jego rodziny, takie jak pralka, lodówka, podstawowe meble, a także rzeczy osobiste. Z wynagrodzenia za pracę syndyk może zająć część przekraczającą kwotę wolną od potrąceń, która jest równowartością minimalnego wynagrodzenia za pracę.

Zakończenie postępowania i perspektywa oddłużenia

Finalnym celem postępowania jest doprowadzenie do sytuacji, w której dłużnik, po przejściu całej procedury, może rozpocząć nowy etap życia bez obciążenia starymi długami.

Umorzenie zobowiązań niewykonanych w toku postępowania

Po stwierdzeniu wykonania przez upadłego planu spłaty wierzycieli, sąd wydaje postanowienie o umorzeniu zobowiązań upadłego, które powstały przed dniem ogłoszenia upadłości i nie zostały zaspokojone w toku postępowania. Należy jednak pamiętać, że nie wszystkie długi podlegają umorzeniu. Z oddłużenia wyłączone są zobowiązania o charakterze alimentacyjnym, zobowiązania do naprawienia szkody wynikającej z przestępstwa lub wykroczenia, a także renty z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci.

Konsekwencje po zakończeniu upadłości

Zakończenie postępowania upadłościowego i uzyskanie oddłużenia to dla wielu osób szansa na nowy start finansowy. Należy jednak mieć świadomość, że informacja o przeprowadzonej upadłości jest odnotowywana w Krajowym Rejestrze Zadłużonych i może być widoczna przez określony czas w bazach informacji kredytowej, co może wpływać na ocenę zdolności kredytowej w przyszłości. Mimo to, możliwość uwolnienia się od pętli zadłużenia jest fundamentalną wartością tej procedury prawnej.