Bezpodstawne wzbogacenie to sytuacja, w której jedna osoba (wzbogacona) otrzymuje określone korzyści majątkowe kosztem innej osoby (uboższej) bez żadnej podstawy prawnej. Przepisy prawa cywilnego przewidują możliwość dochodzenia roszczeń związanych z bezpodstawnym wzbogaceniem przez osobę pokrzywdzoną, której składnik majątkowy został przeniesiony na rzecz wzbogaconego. Roszczenie z bezpodstawnego wzbogacenia może być dochodzone na zasadzie zwrotu świadczenia nienależnego.

Przykład zastosowania instytucji bezpodstawnego wzbogacenia można zaobserwować w przypadku postępowania egzekucyjnego, gdzie dłużnik może zostać pozbawiony swojego majątku bezpodstawnie na rzecz wierzyciela.

Załóżmy, że wierzyciel wszczął egzekucję komorniczą w oparciu o prawomocne orzeczenie sądu przeciwko dłużnikowi. W trakcie egzekucji komornik wszczyna postępowanie, które prowadzi do przejęcia przez wierzyciela majątku dłużnika. Wierzyciel zbywa następnie majątek dłużnika na rzecz kolejnej osoby. Następnie, w wyniku wzruszenia orzeczenia, ujawnia się, że orzeczenie sądu było błędne i nie było podstawy do przeprowadzenia egzekucji. W takiej sytuacji mamy do czynienia z bezpodstawnym wzbogaceniem na rzecz wierzyciela, który przejął majątek dłużnika bez podstawy prawnej.

W takim przypadku dłużnik może żądać od wierzyciela zwrotu tego, co bezpodstawnie zyskał kosztem dłużnika, czyli zwrotu majątku lub jego wartości. Zasada ta ma zastosowanie również w postępowaniach upadłościowych oraz oddłużeniowych.

W przypadku postępowania upadłościowego, bezpodstawne wzbogacenie może wystąpić, jeśli na przykład spółka dokonała przed upadłością nieuzasadnionego przeniesienia majątku na rzecz wierzyciela, który w wyniku tego działań uzyskał korzyść majątkową bez podstawy prawnej. Wówczas syndyk upadłości, mając na względzie równość wierzycieli, może żądać od wierzyciela zwrotu majątku lub jego równowartości, który wzbogacił się bezpodstawnie kosztem innych wierzycieli.

Podobnie, w postępowaniu oddłużeniowym, bezpodstawne wzbogacenie może wystąpić, gdy dłużnik dokonał przeniesienia swojego majątku na rzecz wierzyciela, np. darowizną, co spowodowało zubożenie dłużnika i jego brak możliwości regulowania innych długów. W takiej sytuacji sąd może, w ramach postępowania oddłużeniowego, orzec o konieczności zwrotu nienależnie uzyskanego majątku przez wierzyciela, co pozwoli na bardziej sprawiedliwy podział majątku pomiędzy pozostałymi wierzycielami.

Warto zauważyć, że w przypadku stwierdzenia bezpodstawnego wzbogacenia, nie jest istotne, czy osoba wzbogacona miała świadomość braku podstawy prawnej do uzyskania korzyści majątkowych. Osoba uboższa może żądać zwrotu świadczenia nienależnego w oparciu o przepisy Kodeksu cywilnego.

Instytucja bezpodstawnego wzbogacenia odgrywa istotną rolę w prawie cywilnym, a także w kontekście postępowań upadłościowych, egzekucyjnych i oddłużeniowych. Zrozumienie zasady bezpodstawnego wzbogacenia oraz umiejętność jej stosowania w praktyce prawnej jest kluczowe dla dłużników, wierzycieli i prawników. W przypadku wątpliwości co do bezpodstawnego wzbogacenia, warto skorzystać z porady prawnika lub radcy prawnego, aby ocenić sytuację oraz podjąć odpowiednie kroki mające na celu zwrot nienależnie uzyskanego majątku lub jego wartości.