Hipoteka kaucyjna to specyficzny rodzaj hipoteki, który polega na ustanowieniu hipoteki na rzecz zabezpieczenia przyszłych, niepewnych lub warunkowych wierzytelności. W odróżnieniu od hipoteki zwykłej, która zabezpiecza konkretną wierzytelność wynikającą z określonego stosunku prawnego, hipoteka kaucyjna służy zabezpieczeniu wierzytelności, które mogą powstać w przyszłości w wyniku różnych okoliczności. Z tego względu hipoteka kaucyjna jest często stosowana w przypadku umów ramowych, kont kredytowych czy gwarancji bankowych. W Polsce, regulacje dotyczące hipoteki kaucyjnej znajdują się przede wszystkim w Kodeksie cywilnym oraz w Ustawie o księgach wieczystych i hipotece.

W kontekście upadłości, oddłużenia lub pomocy prawnej podczas egzekucji komorniczej, hipoteka kaucyjna może odgrywać istotną rolę jako instrument zabezpieczający przyszłe wierzytelności. Przykładem może być sytuacja, w której dłużnik prowadzi działalność gospodarczą i zaciągnął kredyt zabezpieczony hipoteką kaucyjną na nieruchomości. W przypadku niewypłacalności dłużnika i wszczęcia postępowania upadłościowego lub oddłużeniowego, wartość obciążonej nieruchomości może zostać wykorzystana do zaspokojenia roszczeń wierzyciela, który skorzystał z hipoteki kaucyjnej.