Sąd arbitrażowy to niezależny, prywatny organ rozstrzygający spory na podstawie umów zawartych przez strony konfliktu. Sądzenie przed sądem arbitrażowym opiera się na zasadzie dobrowolności uczestnictwa oraz niezawisłości i bezstronności arbitrów, którzy orzekają w oparciu o wybraną przez strony normę prawną. Wyrok sądu arbitrażowego jest wiążący dla stron sporu i może być wykonany na mocy klauzuli wykonawczej wydanej przez sąd powszechny. Sąd arbitrażowy nie jest organem wymiaru sprawiedliwości, a więc jego orzeczenia nie mają charakteru sądowego. Sądy arbitrażowe regulowane są w Polsce przez ustawę z dnia 23 lipca 1965 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2021 r. poz. 685 ze zm.) w rozdziale VI (art. 1154-1217).

Przykład zastosowania sądu arbitrażowego w kontekście upadłości, oddłużenia lub pomocy prawnej podczas egzekucji komorniczej może dotyczyć sytuacji, w której strony zawarły umowę kredytu z klauzulą arbitrażową. W przypadku sporu dotyczącego zobowiązań wynikających z umowy kredytowej, strony zamiast korzystać z postępowania sądowego, zgłaszają spór do sądu arbitrażowego.

Jeżeli wyrok sądu arbitrażowego jest niekorzystny dla dłużnika, może on skutkować wszczęciem egzekucji komorniczej. Wierzyciel, posiadając orzeczenie sądu arbitrażowego, może zwrócić się do sądu powszechnego o uznanie tego orzeczenia i nadanie mu klauzuli wykonalności. Gdy sąd powszechny wyda klauzulę wykonalności, wierzyciel może złożyć wniosek do komornika o wszczęcie egzekucji majątku dłużnika w celu zaspokojenia swojego roszczenia.

Warto zaznaczyć, że sądy arbitrażowe nie są kompetentne do orzekania w sprawach dotyczących upadłości ani oddłużenia, które to sprawy należy rozstrzygać przed sądami powszechnymi. Jednak orzeczenia sądu arbitrażowego, mające na celu zaspokojenie roszczeń wierzyciela, mogą wpłynąć na sytuację majątkową dłużnika i w konsekwencji prowadzić do wszczęcia postępowania upadłościowego czy oddłużeniowego przez dłużnika.

Podstawowy przepis prawny dotyczący sądów arbitrażowych znajduje się w art. 1154 Kodeksu postępowania cywilnego, który stanowi: „Postępowanie przed sądem polubownym może mieć miejsce tylko wówczas, gdy strony tego chcą, chyba że przepisy ustawy stanowią inaczej. Postanowienia przepisów niniejszego rozdziału stosuje się odpowiednio także do postępowania przed sądami polubownymi działającymi na podstawie odrębnych ustaw, chyba że przepisy te stanowią inaczej.”

W praktyce, jeżeli dłużnik uważa, że orzeczenie sądu arbitrażowego narusza zasadę równości stron, zasady uczciwości procesowej, publicznego porządku prawnego lub przepisy prawa materialnego i procesowego, może podjąć próbę zakwestionowania wyroku sądu arbitrażowego przed sądem powszechnym. Sąd powszechny może zbadać zgodność wyroku z obowiązującym prawem, a w przypadku uznania podniesionych zarzutów za zasadne, odmówić nadania klauzuli wykonalności orzeczeniu sądu arbitrażowego. W konsekwencji orzeczenie to nie będzie podstawą do wszczęcia egzekucji komorniczej.

W sytuacji, gdy strony sporu zdecydują się na postępowanie arbitrażowe, konieczne jest dostosowanie umowy o pomoc prawnej podczas egzekucji komorniczej do specyfiki tego rodzaju postępowania. Porozumienie powinno zawierać klauzulę dotyczącą korzystania z sądu arbitrażowego oraz zobowiązania strony do wdrożenia wszelkich niezbędnych środków mających na celu egzekucję orzeczenia sądu arbitrażowego, w przypadku gdy zostanie ono uznane przez sąd powszechny i na mocy klauzuli wykonalności będzie możliwe wszczęcie egzekucji komorniczej.